YUNANİSTAN'DAKİ MÜBADİL KÖYLERİN 15. VE 16. YÜZYILLARDAKİ DURUMU

GİRİŞ

Mübadele, 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşmasına müteakiben Türkiye ile Yunanistan arasındaki nüfus değişimidir. Mübadeleye göre Lozan Antlaşmasıyla belirlenen İstanbul hariç Türkiye topraklarında yaşayan Rum-Ortodoks nüfus ile Batı Trakya hariç Yunanistan’da yaşayan Müslümanlar yer değiştirmişlerdir. Bu antlaşma hükümlerindeki bilgilere göre 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı döneminde mübadeleye tabi olan köylerin ve diğer yerleşim birimlerinin durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu yapılırken mübadele bölgesindeki Müslümanların yaşadığı yerleşim birimleri tespit edilmiştir.

Mübadele bölgesi günümüz Yunanistan’ının Trakya, Makedonya ve Epir ile çok az Teselya’yı içine alan coğrafyayı kapsamaktadır. Bu coğrafya 15. ve 16. yüzyıllarda Osmanlı döneminde Paşa Sancağı adı altında teşkilatlandırılmıştır. Sancak ismini Rumeli’nin ve Gelibolu’nun ilk fatihi Sultan Orhan’ın oğlu Süleyman Paşadan dolayı Paşa Sancağı olarak adlandırılmıştır. Paşa Sancağı mübadele bölgesinden çok daha büyük olarak kuzeyde Sofya’yı doğuda Türk Trakya’sını ve güneyde Tırhala Sancağı ile sınır batıda ise Arnavutluk’la sınırlı daha geniş bir araziyi kapsıyordu.

Paşa Sancağının 15 ve 16. yüzyıllardaki mübadele bölgesini içeren nefs yani şehir merkezleri doğudan batıya doğru Ferecik, Dimetoka, Gümilcine, Yenice Karasu, Kavala, Drama, Zihne, Nevrekop, Serez, Selanik, Yenice-i Vardar, Karaferye, Vodina, Demirhisar, Florina, Kesriye (Kastoria), Serfice (Servia) ve Horpişte (Argos Orestiko)’dır. Ayrıca mübadele bölgesi içinde kalan Yanya ve Arta şehirleri ise Yanya Sancağı içerisinde Selanik’in kazaları olan Katarina ve Platomona ise Tırhala sancağı içerisinde Osmanlı idari teşkilatında yer almıştır. Bundan dolayı mübadeleye maruz kalacak köylerin durumları bu idari taksimata göre araştırılmıştır.

Mübadeleye tabi olan bölgelerde coğrafi olarak Türkiye’ye yakın bölgeler esas alınırken doğudan batıya doğru bir yön izlenmiştir. Her ne kadar Batı Trakya bölgesi mübadele dışında bırakılmakla birlikte Kavala yâda Drama’nın sınırlarının nerede bittiği kesin olmadığından ve sürekli değişiklik arz ettiğinden Batı Trakya bölgesi ve ona bağlı köylerde tıpkı Sefer Güvenç’in yaptığı gibi İskeçe ve Gümilcine’de dâhil olmak üzere mübadele bölgesi içinde değerlendirilmiştir. Bundan dolayı çalışmamız 19 şehir merkezi ve ona bağlı köylerle sınırlandırılmıştır. Bu anlayışla çalışmamızın ilk şehrini Ferecik ve ona bağlı köyler oluşturacaktır.

11- SELANİK

Paşa livasının en büyük vilayetlerinden birisi olan Selanik daha sonra Paşa livasından ayrılarak müstakil liva olmuştur. Bu livanın merkezi olan Selanik şehri II. Philip’in kızı olan Thessaloniki’nin adına izafeten M.Ö 316 yılında eşi Makedonya Kralı Kassander tarafından kurulmuştur. Şehrin adı buradan gelmektedir. Şehir kurulduğunda 26 kasabadan toplanan nüfus Selanik şehir merkezine yerleştirilmiştir. M.Ö. 168 yılında tüm Yunanistan coğrafyası gibi Selanik’te Roma İmparatorluğunun egemenliği altına girmiştir. M.S. 50 yılında Aziz Pavlos’un şehirde yeni dine inanan bir grup oluşturduğu bilinmektedir. Bununla birlikte şehrin azizi olarak Roma ordusunda prokonsül olan ve 303 yılında burada öldürülen ve 450 yılında adına izafeten Dimitrios kilisesi inşa edilen ve Osmanlı döneminde Kasımiye ile özdeşleştirilen Aziz Dimitrios’dur. Şehir Bizans İmparatoru I. Theodios tarafından inşa edilen surlarla çevrelenmiştir. Selanik 423 yılında Ostrogotlar, 550-750 yılları arasında Slav ve Avarlar tarafından kuşatıldıysa da ele geçirilememiştir. Girit’ten gelen Müslüman Araplar 904 yılında şehri ele geçirdiler ve 22.000 esiri Girit’e götürdüler. Bulgar Hanları Simeon ve Samuel döneminde Selanik kuşatılmasına rağmen alınamadı. Ancak bölgede Slav nüfusunun artmasına sebep oldu. 1185 yılında Sicilya merkezli devlet kuran Normanlar Selanik’i bir kez daha yağmaladılar. IV. Haçlı Seferi sırasında 1205-1225 yılları arasında şehirde Selanik-Latin Krallığı hâkim oldu. Daha sonra tekrar Bizans egemenliğine geçen şehir 1383-1387 yıllarında 4 yıl devam eden bir kuşatmadan sonra Çandarlı Kara Halil Hayreddin tarafından Osmanlı devletine bağlandı. Bu birinci Türk hâkimiyeti Selanik’te 1387-1403 yılları arasında devam etmiştir. Süleyman Çelebi’nin Gelibolu antlaşmasıyla şehir tekrar Bizans’a tekrar iade edilmiştir. Selanik II. Türk hâkimiyetinin kurulması 7 yıllık kuşatmadan sonra 1430 yılında II. Murad döneminde gerçekleşmiştir. Osmanlı döneminde Selanik tarihini etkileyen en önemli olaylardan birisi 1492 yılında İspanya’daki Beni Ahmer Devletinin yıkılmasından sonra buradaki Yahudilerin Selanik’e gelerek yerleşmeleri olmuştur.

6- DRAMA

Bazı araştırmacılar tarafından şehrin eski adının Draveskos, Drabescos

olduğunu ve Drama isminin buradan geldiği belirtilmektedir. Osmanlı döneminde ve günümüzde kullanılan Drama adının Yunanca Δ?ραμα, ?δραμα sözcüklerinin telaffuzundaki bozulmadan dolayı bu isimle anıldığını belirten araştırmacılar da mevcuttur. Öyle ki Yunanca bu iki kelime, su açısından zengin, suyu bol olan yer anlamına gelmektedir. Drama şehrinin bulunduğu bölgede var olan nehirler ve günümüzdeki kullanıma telaffuz bakımından yakınlığı dikkate alındığında şehrin adının Δ?ραμα veya ?δραμα ‘dan geldiğini söylemek daha doğru olacaktır. Roma ve ardından da uzun süre Bizans hâkimiyetinde bulunan şehir, 1345 yılından başlayarak 1371 senesine kadar Sırp egemenliğinde kalmıştır. Stefan Duşan tarafından Sırp Çarlığına bağlanan Drama şehrine, Duşan’ın ölmesiyle birlikte haleflerinden Ugleşa hâkim olmuştur. Duşan’ın halefleri Vukaşin ve Ugleşa kardeşlerin Osmanlılarla 26 Eylül 1371 tarihinde yapılan Çirmen Savaşı'nda hayatlarını kaybetmişlerdir. Bunun üzerine o tarihlerde Selanik valisi olan ve sonradan Bizans İmparatoru olarak göreceğimiz Manuel (II. Manuel Paleologos) Ugleşa’nın hâkim olduğu toprakları ele geçirmiştir. Bölgenin Osmanlı hâkimiyetine geçişi ise 1383 senesindedir. Dördüncü defa Rumeli’ye geçen I. Murad, Lala Şahin, Deli Balaban Bey ve Evrenos Gazi’yi Veziriazam Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa mahiyetinde, bölgenin fethi için görevlendirmiş ve 1383 yılı sonbaharında bölgedeki diğer şehirler gibi Drama’da Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.

15. ve 16. yüzyılda Drama’ya bağlı yerleşim birimlerinde Müslümanların yaşadıkları köyler aşağıda gösterilen tabloda yer almaktadır.

5- KAVALA

Mübadele bölgesi içerisinde kalan Kavala şehrinin kökenleri Roma devrine kadar dayanmaktadır. Ege denizinin kuzey sahilinde bir kıyı kenti olan Kavala, Bizans döneminde bölgedeki diğer kentler gibi Slav ve Bulgar saldırılarına maruz kalmış, 1185 yılında ise Normanlar tarafından ağır tahribata uğratılmıştır. Bir kıyı kenti olması ve Taşöz adasının karşısında bulunması hasebiyle Kavala bölgesi sadece karadan değil denizden gelen korsan saldırılarına da sık sık maruz kalmıştır. Kavala, IV. Haçlı seferinde Latin yönetimine geçti. Bu dönemde süvari ve at kelimelerinin geldiği Kavalye kelimesinden at değişiminin yapıldığı istasyon anlamında Kavala kelimesinin türediği iddia edilmektedir. Bizans’ın Latin hâkimiyetinden kurtulmasıyla 1243 yılında tekrar Bizans hâkimiyetine girmiştir. Bölgedeki diğer şehirler gibi Kavala şehri ve çevresi 14. yüzyıl başlarında Katalanların yağma ve tahribatına uğramıştır. Bundan dolayı Bizans İmparatoru II. Andronikos Katalanların dönüşte bölgeye tekrar saldıramamaları için dağlardan denize kadar Kavala’da büyük sur inşa ettirmiştir. Savunmasının güçlenmesi ve kıyıda kalmasından olsa gerek 14. yüzyıl ortalarındaki Sırp saldırıları esnasında bölge Bizans hâkimiyetinde kalmıştır. 1371 Çirmen Savaşından sonra 1373 yılında Rum Aleko Sırplardan ve Rumlardan bazı köyleri alarak Kavala’ya bağlamıştır. Osmanlı’nın bölgeye gelişi ve şehri ele geçirişi 1383 yılında olmuştur. I. Murad, Kavala şehrinin alınması için Evrenos Bey’i karadan, Azeb Bey’i ise denizden yollamıştır. Küçük bir kaleye sahip olan şehir mukavemet göstermemiş ve kendiliğinden teslim olmasından dolayı da şehir yağma edilmemiştir.

Kaynak : T.C. İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ  

BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ / KOORDİNASYON BİRİMİ / Proje No: 2013-3-SBP-27

BiLiMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ SONUÇ RAPORU

Proje Yürütücüsü:  Levent KAYAPINAR / Tarih Bölümü

PRAVİŞTE

Pravişte, Yunanistan'ın Doğu Makedonya ve Trakya Bölgesi'ne bağlı Pangaio belediyesinde bulunan bir köy ve belediye birimidir. Köyün nüfusu 2001 yılı itibari ile 11,401'dir. Pravişte Osmanlı döneminde Drama Sancağı'na bağlı kaza idi. Vikipedi

Drama sancağına bağlı Pırnar Dağı eteğinde ve büyük bir bataklığın yanında bir kaza merkeziydi. Kaza merkezi 2000 nüfusa sahipti. Kaza, 40 köyden ibaret olup, İslam, Kıpti ve Rum olmak üzere 25.000 nüfusu vardı. Üretimi; tütün, bal, ipek ve meyveden ibaretti. Kaza dahilinde 25 cami, 7 kilise, 41 mektep, 3 medrese ve 1400 hane mevcuttu. Praviştalı mübadillerin büyük çoğunluğu Ege Bölgesi’ne iskân edilmiştir. Günümüzde Pravişte, Doğu Makedonya ve Trakya Bölgesi Kavala iline bağlı bir belediye statüsündedir. (LMV)

Drama Sancağı
Drama, Selanik Vilayetinin 3. Sancağıydı. Egnatia yolu üzerindedir. Osmanlı yönetimi döneminde Drama Sancağı; Drama merkez kazası, Kavala, Pravişte, Sarışaban ve Ropçoz kazalarından oluşmaktaydı. (LMV)

TDV İSLAM ANSİKLOPEDİSİ - DRAMA

1864’te Selânik eyaleti kurulunca Drama buraya bağlı bir sancak haline getirildi. 1867’de kısa bir süre için Serez sancağı ile birleştirilen Drama sancağı 1873’te tekrar müstakil sancak oldu. 1889’a doğru merkez kazaya bağlı Pravişte nahiyesinin kaza haline getirilmesiyle dört kazadan oluştu. 1913’te Yunanistan’a terkinden önce sancağa Robçoz ve Taşöz kazaları katılmıştı.
cilt: 09; sayfa: 528
[DRAMA - Feridun Emecen]